«Ռոքը ժամանակի նյարդն արտահայտող մի տիրույթ է»

«Իրատեսի» հյուրը ՎԱՀԱՆ ԱՐԾՐՈՒՆԻՆ է: Նրա հետ զրուցել ենք նախորդ տարեվերջին կայացած «Հինգ համերգային նախագիծ-2015» համերգաշարից հետո: Արվեստագետի բեմական գործունեության 30-ամյակն ամփոփող և ծննդյան 50-ամյակը նախանշող բազմաբնույթ համերգաշարն իրականացվել է ՀՀ առաջին տիկին Ռիտա Սարգսյանի բարձր հովանու ներքո:

«ՀԵՆՑ ՍԿԶԲԻՑ ԵՍ ՄՏՈՎԻ ՊԻՏԻ ՏԵՍՆԵՄ ԵՎ ԼՍԵՄ ԱՅՆ ԱՄԵՆԸ, ԻՆՉ ՈՒԶՈՒՄ ԵՄ ԻՐԱԿԱՆԱՑՆԵԼ»

-Վահան, կան անուններ, որոնց մոտենալն իսկ շատ պատասխանատու ու համարձակ քայլ է: Դուք ոչ միայն մոտեցել եք, այլև «համագործակցել» երկու այդպիսի անունների՝ Մաշտոցի և Կոմիտասի հետ: Ձեզ ի՞նչ ուժեր մղեցին՝ գրելու «Կոմիտաս. Տասը հայտնություն» շարքը և կատարելու «Մաշտոց. Սրբազան մարգարիտներ» մաշտոցյան շարականների մշակումները:
-Կոմիտասին «հպումը» եղել է շատ վաղ հասակում՝ երեք տարեկանում: Մեր տանը Կոմիտասի բանաստեղծությունների գրքույկը կար, որ հրատարակել էր Լևոն Միրիջանյանը՝ Վարդապետի 100-ամյակի առթիվ: Դա էլ, կարծում եմ, ունեցավ իր ազդեցությունը հետագայում: Ի սկզբանե չկար շարք ստեղծելու գաղափարը: Պարզապես առաջին երգը՝ «Ճանապարհը», գրեցի տասնյոթ տարեկանում, և այդ ճանապարհը տևեց քսան տարի, մինչև որ հանրությանը ներկայացրի ամբողջական մի ալբոմ: Կոմիտասի պարագայում ամեն ինչ ինտուիտիվ հարթության մեջ է կայացել: Մաշտոցի դեպքում այլ էր: Մինչ կոնսերվատորիա ընդունվելը երգում էի «Նարեկ» երգչախմբում, որի երգացանկը հիմնականում բաղկացած էր հոգևոր երաժշտությունից՝ շարակնոց, պատարագներ և այլն: Արդեն այդ տարիներին Մեսրոպ Մաշտոցի շարականները հայտնություն եղան ինձ համար: Մեզանում կարծրատիպ կա. Մեսրոպ Մաշտոցը բացառապես ընկալվում է որպես Հայոց այբուբենի գյուտարար: Այնինչ նա՝ Սահակ Պարթևի հետ միասին, և՛ հայ հոգևոր երաժշտության, և՛ լայն իմաստով հայ գրականության հիմքն է դրել: Մոտավորապես 130 բանաստեղծական տեսակ է գոյություն ունեցել, որոնց Մաշտոցը երաժշտական լուծումներ է տվել, բայց այսօր պահպանվել է շատ փոքր հատվածը՝ Ապաշխարության տասնմեկ շարական: Ես վաղուց ծանոթ էի այդ նյութին, բայց այն մշակելու համարձակություն ձեռք բերեցի Ասորական Արևելքի եկեղեցու վաղքրիստոնեական երաժշտության ամբողջ պաշարը մշակելուց հետո: Կուտակված փորձառությունն արթնացրեց համարձակություն՝ մոտենալու Մաշտոցին: Ես և Հասմիկ Բաղդասարյանն այդ տասնմեկ շարականը ձայնագրեցինք շատ արագ: Եվ գործընթացը հակառակ ուղղությամբ եղավ. նախ պատրաստվեց վոկալ տարբերակը, ապա կատարվեց գործիքավորումը՝ ըստ վոկալի:
-Ընտանեկան ավանդույթով և մասնագիտական կրթությամբ դեպի բժշկություն միտված Վահան Արծրունուն երաժշտության աշխարհ է բերել տարվածությունը կիթառով, ռոքով, «Բիթլզով»: Այդ ուղին Ձեզ հասցրել է հայկական ֆոկլորին, հայ հոգևոր երաժշտությանը, երգչախմբային արվեստին, սիմֆո-ռոքին: Ժանրային ի՞նչ նոր դրսևորումներ կարելի է սպասել Ձեզնից հետագայում:
-Սիմֆո-ռոք ծրագիրն իրականում պատրաստ էր դեռ 2000 թվականին: Եվ որոշ ստեղծագործությունների առաջին կատարումներ ընդգրկված էին հենց այդ թվականի համերգային ծրագրում: Ծրագիրն ամբողջությամբ այսքան ուշ ներկայացնելն ուներ իր պատճառները: Մեծ երաժշտական կոլեկտիվ էր հարկավոր դրա համար: Այդպիսի կոլեկտիվի հետ կապ հաստատելը հնարավոր էր միայն պետական խողովակների միջոցով, որոնք չէին աշխատում իմ պարագայում և աշխատեցին միայն այս վերջին համերգաշարի ընթացքում: Սիմֆո-ռոքը, փաստորեն, վերադարձ էր դեպի 2000 թվական: Իսկ հիմա ինձ լրիվ այլ բան է հետաքրքրում. պատրաստ է իմ դաշնամուրային ստեղծագործությունների ալբոմը, և դաշնամուրը ես օգտագործում եմ որպես տրամադրություն փոխանցելու միջոց: Ընդհանրապես իմ մոտեցումը և՛ էլեկտրոնային երաժշտությանը, և՛ ավանդական նվագարաններին այդպիսին է. ինձ առաջին հերթին հետաքրքրում են տեմբրը, ունկնդրի վրա ունեցող ազդեցությունը:
-Ձեր հոբելյանական համերգաշարն ամփոփող գալա համերգի ընթացքում «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում հնչեցին ստեղծագործություններ, որոնց համար դահլիճն ասես նեղ-կաշկանդող էր, ես այդ ստեղծագործությունների կատարումը Կասկադում էի պատկերացնում, այսինքն՝ բաց, պատերով-առաստաղով չսահմանափակված ինչ-որ տարածության մեջ: Դուք չունեի՞ք այդպիսի զգացողություն:
-Յուրաքանչյուր ժանրի մեջ լուծված ծրագիր ես ոչ միայն պատկերացնում եմ երաժիշտ կատարողների կազմով, այլև այն միջավայրով, որում այն պիտի կատարվի: Օրինակ՝ իմ հաջորդ մտահղացումը՝ «Մաշտոց-Կոմիտաս» նախագծի կենդանի կատարումը, ես պատկերացնում եմ Զվարթնոցում:
-Զվարթնոցի համերգը ռեալ ծրագի՞ր է, թե՞ նպատակ, որ դեռևս ռեալության վերածվելու շոշափելի հիմքեր չունի:
-Հենց սկզբից ես մտովի պիտի տեսնեմ և լսեմ այն ամենը, ինչ ուզում եմ իրականացնել: Գրեթե երեսուն տարի ինձ հաջողվել է որևէ բան կազմակերպել անձնական, ընկերական, բարեկամական կապերի շնորհիվ: Երբևիցե որևէ հովանավորություն չեմ ունեցել: Իմ սկզբունքը եղել է հետևյալը. երաժշտին հովանավորողն այն հանդիսատեսն է, որ տոմս է գնում ու գալիս համերգ: Ինձ համար «խաղի» պայմանականությունը կարևոր է. հանդիսատեսը պետք է վճարի տոմսի համար, իր տեղը գնի դահլիճում: Իհարկե, նման մոտեցմամբ կարելի է մեկ համերգ կազմակերպել: Բայց երբ մտածում ես հինգ համերգի մասին, գոնե մեր երկրի այսօրվա պայմաններում, հնարավոր չէ իրականացնել՝ առանց պետական ռեսուրսների, առանց հովանավորության: Այս նախագծի մեջ ներառված էր երկու պետական կոլեկտիվ՝ Հայաստանի պետական կամերային նվագախումբը և Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը, ինչպես նաև տարբեր խմբեր ու մենակատարներ: Իհարկե, այս ամենը համակարգելու համար պետք էր որոշակի կազմակերպչական և ֆինանսական օժանդակություն: Եվ այս իմաստով ՀՀ առաջին տիկնոջ գործոնը չափազանց էական էր: Ինքնին հասկանալի է, թե այս պարագայում ինչ հեշտությամբ էին բացվում որոշ դռներ: Այս հանգամանքը նաև հնարավորություն տվեց ինձ ժամանակավորապես հեռանալու իմ սկզբունքից և յուրաքանչյուր համերգին հրավիրելու իր համապատասխան լսարանը: Գալա համերգն ընդգրկվեց ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի համերգացանկում՝ որպես տարվա եզրափակիչ համերգ: Դա շատ գեղեցիկ ժեստ էր ֆիլհարմոնիկի և նրա գեղարվեստական ղեկավար ու գլխավոր դիրիժոր Էդվարդ Թոփչյանի կողմից, որն ինձ ազատեց այդ ծանր և ծախսատար ծրագիրն իրականացնելու հետ կապված շատ հոգսերից:

«ԸՆԴՀԱՆՐԱՊԵՍ ՀԱՄԱՑԱՆՑԸ ՇԱՏ ՆՊԱՍՏԱՎՈՐ ԵՐԵՎՈՒՅԹ Է ԵՐԱԺԻՇՏՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ»

-Մեր օրերում ձայներիզներն ու տեսաերիզները դարձել են ժամանակավրեպ՝ համացանցի ընձեռած հնարավորությունների շնորհիվ: Կարո՞ղ է երբևէ նույն համացանցը սպառնալիք դառնալ համերգների, երաժիշտների հետ կենդանի շփումների համար:
-Կարծում եմ՝ այո: Որովհետև հիմա նոր տենդենցներ կան համացանցում: Ձայնագրման ստուդիաները հիմա հագեցնում են վիդեոտեխնիկայով, և ձայնագրման ողջ ընթացքը տեսագրվում է, մոնտաժվում շատ բարձր մակարդակով ու տեղադրվում համացանցում: Մարդիկ ունեն լավագույն երաժիշտների ներքին խոհանոցին, նրանց ստեղծագործական ամենահետաքրքիր վիճակներին հաղորդակից դառնալու հնարավորությունը: Իսկ Ռուսաստանում այսօր շատ ընդունված է «բնակարանային» համերգի ձևը: Մարդիկ հավաքվում են որևէ բնակարանում, ապահովում համապատասխան տեխնիկայի առկայությունն ու իրենց համերգը հեռարձակում աուդիո և վիդեո տարբերակներով: Ցանկացողները վճարում են թրաֆիկը և ձեռք բերում այդ ամենը տեսնելու-լսելու հնարավորությունը: Առաջին նման բանն արեց Գրեբենշչիկովը՝ մոտ տասը տարի առաջ: Դա հրաշալի մեթոդ է, որովհետև երաժշտին ազատում է տեխնիկական, ֆինանսական և այլ տեսակի բազմաթիվ խնդիրներից: Ընդհանրապես համացանցը շատ նպաստավոր երևույթ է երաժիշտների համար: Հիմա նույնիսկ գործում է «iTunes» համակարգը, որը հնարավորություն է տալիս ոչ թե ներբեռնելու ամբողջ ալբոմը, այլ ընտրելու քո ցանկացած գործերը և սահմանված վճարն ուղղակիորեն փոխանցելու երաժշտին: Սա է հեռանկարը, որն ինչ-որ պահի կաշխատի նաև Հայաստանում:

«ՌՈՔ ԲՆԱԳԱՎԱՌ ՄՏԱԾ ՄԱՐԴԻԿ ՉԵՆ ԿԱՐՈՂ ԱՆԱԶՆԻՎ ԼԻՆԵԼ»

-Մենք Ձեզ տեսնում ենք հասարակությանը հուզող տարատեսակ հարցերի կիզակետում՝ ռամիլսաֆարովյան թնջուկից մինչև արմենչիկային «վաստակի» արծարծումներ: Ձեր նկարագրում որքանո՞վ են փոխկապակցված քաղաքացիական ակտիվ որակներն ու ռոք երաժիշտ լինելու հանգամանքը:
-Ռոք երաժշտությունն առավել անկեղծ, առավել ազնիվ ինքնադրսևորման ոլորտ է: Համաշխարհային մակարդակով ռոք երաժշտության մեջ մնացել են կարգին մարդիկ, որոնք մշտապես արձագանքում են մարդկությանը հուզող խնդիրներին, աշխարհում տիրող անարդարություններին: Ռոք բնագավառ մտած մարդիկ չեն կարող անազնիվ լինել: Նրանք չեն կարող բեմում մի կերպ լինել, կյանքում՝ այլ: Նրանք չեն կարող բեմից դուրս փոխվել, գնալ փոխզիջման: Ջիմի Հենդրիքսի առնչությամբ գործածվում էր «մերկ նյարդի երաժշտություն» բնորոշումը: Սա, կարծում եմ, բնորոշ է բոլոր ռոք երաժիշտներին: Արվեստի այլ բնագավառներում մարդու դիրքորոշումը մի տեսակ քողարկված է, կարող է և չհասկացվել արվեստագետի քաղաքացիական դիրքորոշումը, որովհետև այդ դեպքերում արվեստը մի տեսակ աբստրակտ դրսևորումների մեջ է:
-Իսկ ռոքն ավելի ուղղագի՞ծ երևույթ է:
-Ռոքը ժամանակի ռիթմի հետ է կապված: Ժամանակի նյարդն արտահայտող մի տիրույթ է: Առաջին հերթին հենց դրանով է ինձ գրավել ռոքը: Երաժշտության մնացած բոլոր ոլորտները, մանավանդ ավանդականը, հարյուրամյակների հղկվածություն ու տրադիցիա ունեն, և կան համապատասխան պայմանականություններ, որոնք չես կարող խախտել՝ սկսած հագուկապից, վերջացրած ավելի լուրջ բաներով: «Հինգ համերգային նախագիծ-2015» շարքը յուրօրինակ էր նրանով, որ այստեղ ես ի մի էի բերել ժանրային տարբեր դրսևորումներ: Երբ նոր-նոր էի ձեռնարկել այդ գործը, չէի պատկերացնում, թե ինչ է ինձ սպասում: Հիմա, երբ ամեն բան անցյալում է, նոր եմ հասկանում, թե ինչ երանության երկուսուկես ամիս եմ ապրել, որքան շատ և բազմազան երաժիշտների հետ եմ շփվել: Բոլորն այնպիսի՜ պատրաստակամությամբ են աջակցել ինձ, որ ես չգիտեմ՝ ինչպես հայտնեմ երախտագիտությունս: Քանի դեռ գործն ընթացքի մեջ է, լիովին չես զգում, թե ինչ է կատարվում: Երբ ամեն բան ավարտվում է, նոր ես գիտակցում, թե ինչ երանության մեջ ես եղել: Ես ապրել եմ այդ երանությունը և, հուսամ՝ կիսել եմ այն հանդիսատեսի հետ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ